Erken Dönemde Zihinsel Dönüşüm Bağlamında Halku’l-Kur’an Meselesi

Özet

VII. Abbâsî Halifesi Me’mûn’un 218/833 tarihinde resmi olarak başlattığı ve X. Abbâsî Halifesi Mütevekkil’in 234/848 yılında resmi olarak son verdiği Mihne dönemi Müslüman tarihinde bir kırılmadır. Mihne sürecinin özünde Allah’ı (c.c.)teşbih ve tecsimden tenzih etme iddiasıyla Kur’an’ın yaratıldığı inancını devlet otoritesiyle kabul etmeye zorlama vardır. Devlet doktrini kılınan ve bu düşünceyi kabul etmeyenlere her türlü baskı ve zulmün reva görüldüğü katı ideolojik bu dönemde yaşananlar toplumu ve özellikle de İslâmî literatürü etkilemiştir. Meselenin nasıl başladığı ve ilk iddia sahiplerinin kimler olduğu bu çalışmanın konusudur. Bu çalışmanın iddiası ise, toplumu bir bölen olarak “halku’l-Kur’an” fikri erken dönemde bid’at düşünce sahibi bazı kişilerin propagandasının etkisinden çok o dönemde Müslüman toplumunda yaşanan zihinsel dönüşümün bir sonucudur.