İbn Haldun’un İlim ve Eğitim Anlayışının Almanya’daki Müslümanlar İçin Önemi

Özet

İbn Haldun’un ilim-eğitim anlayışının “İslâmî epistemolojik paradigma” içinde, onu geliştirip tamamlayan bir yaklaşım olduğu söylenebilir. İbn Haldun’un düşünce dünyası, özellikle de toplum ve medeniyet (umran) algısı, onun ilim-eğitim anlayışının da çerçevesini oluşturur. İlim, İbn Haldun’a göre insânî tefekkürden neş’et eder. Bu bilgi anlayışı, ontolojik temeli olan, âlem tasavvuruyla iç içe, temyizî, tecrübî ve nazarî üç basamaklı bir düşünce esası üzerine bina edilmiştir. “İlim, bilgi ve malumat yığını değil, bir melekedir.” yaklaşımı İbn Haldun’un İlim ve eğitimle ilgili en temel tezidir. Biz bu makalede, İbn Haldun’un modern Avrupa eğitim telakkileriyle birebir örtüşen bu yaklaşımı üzerinde durduk. Ona göre, eğitimle ilgili problemlerin çoğu ya eğitici veya eğitim metoduyla alakalıdır. Eğitimin amacı “Talebenin yetenekli olduğu sahada ona meleke kazandırmaktır.” Tedricîlik ve öğrenciye görelik İbn Haldunî metodun en temel ilkeleridir. Yirminci yüzyılın başından beri Almanya başta olmak üzere, Batı’da geliştirilen farklı eğitim modelleri hep bu hedefe yönelik ve İbn Haldun’un “meleke” diye kavramlaştırdığı “beceri (Kompetenz)” esasına dayanır. İbn Haldun’un yüzyıllar öncesinde yaptığı tespitlerin, bugün Almanya’da uygulanmakta olan eğitim İlkeleriyle örtüşmesi dikkate şayandır. Onun ilimler tasnifi aynı zamanda kendi bilgi teorisinin bir uygulaması niteliğindedir. Ona göre naklî-dinî ilimlerde gelenek, aklî ilimlerde ise deney ve tecrübe esastır. Din eğitimi, okul başta olmak üzere, cami, dernekler ve yeni kurulan İlahiyat bölümlerinde verilmektedir. Bu anlamda yapılması gerekenleri, İbn Haldunî eğitim anlayışını göz önünde bulundurarak tesbit etmeye çalıştık. Îman (Bekenntnis) ve beceri  (meleke=Kompetenz) odaklı İslâm din dersinin İbn Haldun yaklaşımıyla örtüştüğü ortadadır. Bu anlayış çerçevesinde bir cami eğitim konseptinin hayata geçirilmesinin ne kadar elzem olduğunu ifade ettik. Son olarak İbn Haldun penceresinden bakıldığında onun meleke anlayışı ve ilimler tasnifinin yeni kurulan İlahiyat fakültelerine de ışık tutacağını vurguladık. Özetle İbn Haldun’un bakış açısı ve tespitleri günümüz araştırmacıları için çok önemli perspektifler sunmaktadır.