İbn Haldun ve Tasavvuf: Şeyh ve İlgili Diğer Kavramlara Farklı Bir Yaklaşım

Abstract

Sülûkda bir şeyhin gerekli olup olmadığı yolundaki tartışmalar  bilhassa VIII/XIV. asırlarda şiddetlenmiş, Endülüs alimleri uzun  tartışmalardan sonra  bile  bu meseleyi halledemeyince, tanınmış alimlerden Ebu İshak eş-Şâtıbî (v.790/1388), mezkur konuda iki tarafın görüşlerini ihtiva eden anket mahiyetinde bir  risale düzenleyerek bu konuda Fas alimlerinin bilgisine müracaat  etmişti. Bunlar,  Ebu Abdillah Muhammed b. İbrahim b. Abbad er-Rundî (v.792/1376) ile Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Kasım b. Abdirrahman el-Kebbâb (v.778/1376) idiler. Bu iki âlimin verdiği fetvâ Venşerisi’nin el-Miyâru’l-Murîb adlı eserini içinde zamanımıza kadar gelmiştir.  İbn Haldûn,  Şâtıbî’nin  Risâle’sini  görmüş, kendisine sorulmadığı (ve bir tasavvufçu olmadığı) halde) bu konudaki  görüşlerini açıklamıştır. O, Şifâu’s-Sâil li Tehzîbi’l-Mesâil adlı eserini  sırf bu gayeyle  kaleme almıştır. Mukaddime’sine göre tasavvufa karşı daha sert tenkitlerine muttali olduğumuz bu kitabında İbn Haldûn, üç çeşit tasavvuftan söz eder ve şeyhin gerekli olup olmadığı açısından bu üç çeşit tasavvufun mahiyetini ele alır.