Medeniyet Çalışmalarında Çoğulculuk: Ibn Haldun ve Said Halim Paşa’nın Yaklaşımı

Abstract

Medeniyet çalışmasına her zaman çeşitli açılardan yaklaşılmıştır. Bu arayışların bazılarının daha yakından değerlendirilmesi, özellikle İslam ve Batı medeniyetleri bağlamında, en az üç ana eğilimi ortaya koymaktadır. İlk eğilim daha “tarihsel-ampirik” bir yaklaşım kullanıyor; ikincisi “din felsefesi” yaklaşımını vurgulamaktadır; ve nihayet, sonuncusu medeniyetlerin incelenmesine daha fazla “çoğulculuk” yaklaşımı benimsemiştir. İlk iki eğilim İslam ve batı medeniyetlerine eşit olarak uygulanabilse de, “çoğulculuk” eğilimi, İslam medeniyetinin çalışmasında tartışmasız daha belirgindir. Çalışma, metodolojik terimlerdeki çoğulculuk ve karmaşıklığı vurgulayan “Çoğulculuk”un en iyi İbn Haldun ve Said Halim Paşa'nın eserleri ile temsil edildiğini savunuyor. Medeniyet araştırmalarına yönelik bu yaklaşım, diğer şeylerin yanı sıra, hem metodolojik hem de epistemolojik gerekçelerle indirgemeciliği zorlamaktadır. Diğer ikisi ile karşılaştırıldığında, uygarlık olgusunu hesaba katma çabası içinde ekonomik, politik, kültürel, dini, tarihsel, felsefi ve fiziksel faktörler ve aralarındaki birbirine geçen karmaşıklık gibi birçok faktöre dikkat çeker. Bu nedenle, medeniyet çalışmalarına alternatif fakat daha bütünsel bir yaklaşım sunabilir ve bu sayede tarihsel, ekonomik, fiziksel, ırksal, dini ve diğer determinizmlerin ve indirgemeciliklerin ortaya çıkardığı çıkmazları aşar.